maandag 12 december 2022

Piespot

In het radioprogramma Nachtzuster worden soms vragen gesteld, waaruit je kunt afleiden dat de meeste mensen jonger zijn dan pakweg zeventig. Zoals: waar moet de kraanmachinist daar in de hoogte z'n plasje laten? Ik heb de oplossing niet meer gehoord, want in slaap gevallen.

Maar, een wedervraag: wel eens gehoord van de piespot, ook wel eufemistisch nachtspiegel genoemd? Die dateerde van de tijd dat de gemiddelde mens nog de wc, ook wel gemak of – zeker in Brabant – huske genoemd op het erf of in de tuin had. Niet direct een locatie om in de (winter)nacht naar toe te gaan. Maar ik weet zeker dat de pot nog tot in de jaren vijftig van de vorige week werd gebruikt. De nachtkastjes zagen er toen dan ook heel anders uit dan nu. Ze moesten in elk geval een deurtje hebben om het ding netjes te kunnen opbergen.

Een gebruiker van zo'n nachtspiegel vertelde ons eens over een merkwaardige ervaring. 's Nachts in bed hoorde hij eens zacht geklop. Het duurde even voordat hij er achter kwam waar dat vandaan kwam: het nachtkastje. Gauw het deurtje open gedaan en wat denk je? 'Een vlooi met een houten pootje.' Een variant op dit mopje luidde: zacht gezang vanuit het kastje: 'Hoera het zeemansleven, hoera het zilte sop.' Twee vlooien, roeiend in een lucifersdoosje.

vrijdag 9 december 2022

Jij jou en jo

 Sylvia Witteman had het deze week in de Volkskrant over het gejij en gejou dat hand over hand toeneemt en dus het afstandelijke en respectvolle u verdringt. Soms in de gesproken media, maar steeds minder, voorafgegaan door 'we hebben afgesproken elkaar te tutoyeren'. Sante Brun reageerde op Twitter met een verwijzing naar het doordringen van het Engels in onze taal. Daar kent men immers alleen de aanspreekvorm you. Ik wil daar nog aan toevoegen dat de lieden die de ondertiteling op tv verzorgen dat you tegenwoordig consequent plegen te vertalen in jij, ook in gevallen waar dat helemaal niet kan kloppen, gezien de verhouding tussen de personen die aan het woord zijn. Ietwat overdreven voorbeeld: een dienaar in gesprek met een koning.

Het grappige is, dat er min of meer sprake is van een 'weg terug'. Immers, de rijkstaal Fries kent alleen de vorm jo. Ik herinner mij dat ik me in 1961 als nieuwbakken inwoner van Friesland erover verbaasde, dat ook de toenmalige Commissaris der Koningin aldus werd aangesproken. De Friezen zijn bij mijn weten ooit met taal en al de Noordzee overgestoken. Ander voorbeeld: kaai werd key.

Rijkstaal? Jazeker, sinds ongeveer 1951, toen dat letterlijk werd bevochten, nadat een rechter een inwoner van Friesland het had verboden, tijdens zijn geding z'n moerstaal te gebruiken. De toen door de politie uiteengeslagen demonstratie staat bekend als Kneppelfreed (Knuppelvrijdag).

Wat is historischer, een Fries kamerlid dat zich – dat was gisteren – met toestemming van de voorzitter in Den Haag even van zijn eigen taal bedient of de officiële erkenning die volgde op Kneppelfreed. Wie het weet mei it sizzen.


woensdag 7 december 2022

Arme studenten

 Als je het als medium over de ellende in de wereld wilt hebben kun je te kust en te keur gaan en een categorale benadering doet het dan ook altijd goed.

Neem nou de studenten, die volgens de krant van heden zitten te bibberen van de kou. Ja, wie het echt koud heeft bibbert, zeker als je in een slecht geïsoleerd huis zit en al helemaal als de huisbaas besluit de kachel maar volledig uit te zetten. Arme studenten.

Maar laten we het niet zieliger maken dan het is. Slapen met verwarming aan en het raam dicht is ongezond dus de klacht over kouwe slaapkamers kunnen we gevoeglijk naast ons neerleggen. Echt zielig daarentegen is de onwenselijkheid bij elkaar in bed te kruipen (wat studenten nogal eens plegen te doen) vanwege de schurft, die naar ik uit betrouwbare bron verneem, maar niet wil wijken. Ruzie maken over de in te stellen temperatuur? Laat dat maar aan de doorsnee huisgenoten over. Zoals over de vraag of de houtkachel al dan niet aan mag, wat kan leiden tot klachten van de buren in ademnood.

Onherroepelijk moet ik denken – vergeef deze ouwe man – aan de oorlog, toen de cokes gestookte cv in onbruik raakte (en daardoor uiteindelijk kapot ging). Dat werd toen ook plaatselijk hout, turf of briketten stoken, in ons geval in de werkkamer van mijn vader, die in een helder ogenblik tijdig bij een boer een plattebuiskachel op de kop had getikt. Achteraf bezien was het best wel romantisch, met die zacht zingende waterketel. Zoals ook – maar dat was al na de bevrijding – de kerstboom met kartonnen versiering waarop glittertjes waren geplakt.

Mensen, ooit komt het goed en zijn we gewend aan wat minder luxe.