Tot stereotype gemaakten

Toen in de jaren zestig van de vorige eeuw allerlei beelden en fresco's uit een dorpskerk werden verwijderd, zei de toenmalige pastoor: 'Straks zetten ze ze allemaal weer terug.' Letterlijk is dat nog niet gebeurd, kan ook niet, maar de spijt is er wel. Die kerk is – uitgekleed en wel – inmiddels een rijksmonument. Iets vergelijkbaars gebeurt de laatste jaren met het taalgebruik. Je mag niet meer spreken van slaven, maar moet het houden op 'tot slaaf gemaakten'. Het gaat om zogenaamde stereotypen. Nu is de wereldliteratuur aan de beurt. De uitgever van Roald Dahl heeft besloten, een groot aantal zogenaamde stereotypen in diens boeken te vervangen. Iemand mag niet meer dik genoemd worden, maar omvangrijk. Dat soort dingen.

Ik heb eens geprobeerd, een discussie te voeren met Martin van Amerongen, die stelde dat bij Shakespeares De Koopman van Venetië geen sprake was van antisemitisme. Ik vond van wel en ik meen het ook te begrijpen, afgaande op het tijdsbestek waarin Shakespeare verkeerde. Het is als met die onbedwingbare behoefte, overal excuses voor aan te bieden. Doe dat dan maar voor de hele wereldgeschiedenis, zei Maarten van Rossem volgens mij terecht.

Roald Dahl is dood, kan zich dus niet meer verweren, maar – sterker – ik weet zeker dat hij dit gehannes zou hebben verboden. Dat is immers het recht van elke kunstenaar. Wat is een stereotype en z'n functie in de literatuur? Wie zijn er, om het over de Nederlandse literatuur te hebben, nu aan de beurt? Couperus, Multatuli, Hermans, Reve? Mijn eigen vader heeft zich in toneelwerk en 'n enkele roman met joodse karakters bezig gehouden. Hij meende ze door en door te kennen, vanuit zijn periode als handelsreiziger, bewonderde tot op zekere hoogte hun levenswijze en vooral hun grandioze humor. Trouwens, joodse (klein)kunstenaars als Max Tailleur exploiteerden die typische eigenschappen evenzeer.

Ik ben ervan overtuigd, dat op deze periode van overspannen reacties opnieuw een corrigerende beweging volgt. Als op de recente beeldenstorm in de historische dorpskerk.