Kerstgezwijmel

Hoe zou het komen dat Kerstmis vrij algemeen als het Belangrijkste Feest – met hoofdletters – van het jaar wordt beschouwd?

Ik doe een poging.

Het is hartje winter, koud of niet, maar wel donker. Het lijkt nog eeuwen te duren, voordat de zon weer wat kracht krijgt en de natuur opnieuw ontwaakt. Kortom, een saaie periode en dan hebben wij Nederlanders nog wel zoiets als Sinterklaas om dat een beetje op te fleuren. Dan heb je behoefte een verzetje, het liefst iets wat verwarmt en verlicht.

Onze voorouders die volgens het ons geleerde heidenen waren, hechtten grote waarde aan het moment waarop de aarde weer aan haar reis richting zon begon, al zagen zij het anders, namelijk als zonnewende. Dat was dus hun midwinterfeest, dat waren de Weihnachten. In Twente blazen ze nog steeds op hun midwinterhoorns, niet om het kerstkind te verwelkomen maar van oudsher om eventuele boze geesten te verdrijven. In de Friese Oudehorne en Katlijk kennen ze daarvoor het Thomasluiden, het constant laten beieren van de klokken vanaf de feestdag van de apostel (de 21^e december, ofwel de kortste dag) tot Kerstmis, als ik het goed heb. Wat er in een ver verleden is gebeurd heet kerstening, wat wil zeggen het christelijk maken, van heidense feesten en gebruiken.

Intussen is de westerse wereld de omgekeerde weg gevolgd: van het feest van Christus’ geboorte terug naar een feest met tamelijk fictieve, door economie en commercie opgestookte beweegredenen. Van Kerstmis naar Kerst. Zo goed als van zijn godsdienstige betekenis ontdaan, al maken stal en nachtmis nog steeds deel uit van wat ik sfeerkatholicisme pleeg te noemen. Wees niet bang, er blijven na de afbraakwoede nog genoeg kerken over om dat te kunnen beleven.

Misdienaars in toog en superplie. Foto Wikipedia

Nochtans, Kerst is dus vrij algemeen, het Belangrijkste Feest van het jaar, met een hoog zwijmelgehalte. Let it snow (3x). Bovendien van oudsher een familiefeest. Het naderen van de jaarwisseling prikkelt ook al tot nadenken en daarbij verval je al gauw in nostalgisch gemijmer over vroeger, over Kerstmis van je jeugd, over Kerstmis in bijzondere omstandigheden, zoals bij voorbeeld in 1944 in het pas bevrijde zuiden van Nederland.

Ik laat me even gaan. Zie mezelf in het cafézaaltje tegenover de kerk, tussen de sopranen van het koor, repeterend voor de nachtmis, barstend van de slaap. En een dirigent die zegt: ‘Kom op, de dag begint pas.’ Op kerstmorgen als misdienaar, in door de nonnekes geplooide en gesteven superplie de schoolcour overstekend en in de heldere hemel een ‘vallende ster’ waarnemend. Thuis bij het stalletje ‘Er is een roos ontsprongen’ zingend, terwijl van het broertje naast mij de gulp open stond. Kerstkaarten (de Heilige Familie in de sneeuw) verkopen voor de Missionarissen van Stein (of waren het die van Scheut?), in ruil voor een boekske met kerstverhalen vergeven van sneeuw. In een koetsje schommelend van Ginneken naar Oosterhout, naar een pension, waar de kerstdagen werden doorgebracht. Met mijn moeder (die dit allemaal had bedacht en georganiseerd) door een zwaar berijpte bomenlaan naar de Paulusabdij van de Benedictijnen voor de nachtmis. ‘Een kind is ons geboren – Puer natus est nobis in het wonderschoon à la Solesmes gezongen Gregoriaans (weet ik achteraf). Het duurde wel erg lang.

Ja, die oorlogswinter, toen in ons huis een Engelse officiersmess was gevestigd. ’s Morgens ham and eggs, waarvan je alleen maar de geur mocht snuiven. En captain Breen die op kerstavond 1944 met een geladen dienstpistool de trap afdaalde, teneinde op een matras in de voorkamer, bij de legertelefoon te gaan overnachten. De vraag van mijn moeder: “It’s serious?’ En het antwoord van Breen, alvorens hij resoluut de deur sloot: ‘Ja, zeer ernstig.’ Dat was dus een Kerstmis, in mijn herinnering gekoppeld aan de laatste stuiptrekking van het Nazirijk, het Ardennenoffensief.

Vijf en twintig jaar later, toen ik zelf een gezin had. Het dochtertje dat kans zag, in de keuken likje voor likje de slagroomschaal leeg te snoepen (slagroom was toen nog gereserveerd voor feestdagen); hetzelfde kind dat ik filmde, terwijl ze vruchteloos probeerde de kaarsjes voor het stalletje uit te blazen. De aanschaf, van de kerstgratificatie, van mijn eerste platenspeler, toen nog pickup geheten, met twee (!) klassieke langspeelplaten: Rosamunde en de Unvollendete van Schubert en balletmuziek van Gounod. Kleine dingetjes allemaal, maar ze blijven hangen doordat Kerstmis altijd ankerpunten in dat microbestaan van je leverde. Met het ouder worden en met de ontkerstening is dat geleidelijk verdwenen.

Niettemin wenste mij dezer dagen een goede vriend Zalig Kerstmis. Dat doe ik de lezer/luisteraar dan ook nog maar eens. Uit gevoel voor traditie.

Deze column lees ik vanavond om 18:10 voor op Radio Best